دوره اول نیروهای عراقی به طور پراکنده برای درهم شکستن مقاومت های پراکنده نیروهای ایران و هموار کردن مسیر پیشروی به داخل کشور از سلاح های شیمیایی استفاده کردند.
نوع عوامل شیمیایی مورد استفاده در این دوره گازهای ساده ای همچون گاز اشک آور با نام علمی « اورتو کلرو بنز یلید این مالو نو نیتریل » یا « سی اس » و گازهای موسوم به « باران زرد » بودکه نوعی علف کش به حساب می آید.
این گازها از نظرعملیاتی پایداری در محیط و اثر بخشی نظامی بسیار ضعیف بودند. به طوری که گاهی اوقات نیروهای ایران متوجه قرار گرفتن در معرض این گونه حملات نمی شوند. به این علت نیز تلفات نیروهای ایران در این دوره با وجود فقدان هرگونه تجهیزات حفاظتی و خنثی سازی از ده شهید و یک یا دو مجروح تجاوز نمی کند.
این دوره از آغاز تهاجم برق آسای ارتش عراق به خاک جمهوری اسلامی ایران در 31 شهریور 1359 تا پایان آزادسازی مناطق اشغالی به ویژه آزادی خرمشهر در سوم خرداد 1361 که بزرگترین اشغالگری ارتش عراق بود را شامل می شود.
دوره دوم از تیرماه سال 1361 و عملیات رمضان که نخستین عملیات نفوذی نیروهای ایران به داخل خاک عراق بود شروع شد تا پایان سال 1365 و عملیات های کربلای 4 و 5 ادامه یافت .
در این دوره عراق از جنگ افزارهای شیمیایی به عنوان سلاح تدافعی استفاده کرد تا به کمک آن از عملیات های تهاجمی ایران جلوگیری نماید.
در این دوره ارتش عراق بیش از 230 بار مواضع نیروها مراکز پشتیبانی و تدارکاتی شهرها و روستاها را هدف حملات شیمیایی قرار داد . اقدامی که حدود 44 هزار نفر کشته و مجروح در پی داشت .
با گذشت نزدیک به دو ماه از آزادسازی خرمشهر وعقب نشینی اجباری نیروهای عراق به پشت مرزهای بین المللی آشکار شد که مجامع بین المللی به تامین حقوق ایران که عبارت بودند از تعیین متجاوز تنبیه او و جبران خسارات جنگی تمایلی ندارند جمهوری اسلامی برای استیفای حقوق خود تعقیب متجاوز را در خاکش جز برنامه های خود قرار داد.
بنابراین 23 تیرماه سال 1361 اولین عملیات که « رمضان » نام دارد طراحی و اجرا شد که هدف از آن آزادسازی بصره بود.
در این عملیات عراق علیه نیروهای پیاده ایران که فاقد تجهیزات حفاظتی بودند گازهای اشک آور و تهوع آور استفاده کرد. این تاکتیک که در کنار بمباران گسترده هوایی و آتش همه جانبه توپخانه انجام شد شیرازه نیروهای عمل کننده را از هم پاشید و دسترسی به هدف را غیرممکن ساخت .
در جنگ عراق علیه ایران این اولین بار بود که سلاح شیمیایی نقش بازدارنده گی به خود گرفت و نیروهای ایران را از دستیابی به اهداف تعیین شده باز داشت .


این تجربه موفق عراق را واداشت تا به طور رسمی مدیریت رسته جنگ شیمیایی را به سازمان ارتش اضافه کند و عوامل پیچیده و خطرناک تر شیمیایی را فراهم نماید.
در این مقطع زمانی عراق مناطقی را که عبارتنداز : منطقه عملیاتی مسلم بن عقیل در سومار منطقه عملیاتی محرم در ارتفاعات « حمرین » ایلام منطقه عملیاتی والفجر مقدماتی در محور چزابه ـفکه ساوجی آبادان ارتفاع 175 موسیان تنکاب شرهانی گردنه « بایره » کردستان و شلمچه می باشند بمباران و گلوله باران شیمیائی کرد.
سال 1361 با شرایطی به پایان رسید که عراق دفع چهار عملیات کوچک و بزرگ ایران را تجربه داشت .
این کشور که استفاده از جنگ افزارهای شیمیایی را برای مقابله با تهاجم نیروهای پیاده ایران موثر دیده بود زمستان 1361 برای خرید تجهیزات گوناگون شیمیایی با شرکت « دری رایج » آلمان فدرال که سازنده وسایل فنی شیمیایی بود قراردادی را منعقد کرد.
و همچنین برای ساخت عوامل پیچیده و ترکیبی از کشورهای غربی به ویژه آلمان فدرال آمریکا و انگلستان در خور قابل توجهی مواد شیمیایی به ویژه گاز اعصاب را خرید. بدینوسیله برای مقابله با تهاجم آینده ایران خودرا آماده کرد.
سال 1362 در حالی می رسد که عراق مجهز به انواع سلاحهای شیمیایی می باشد . دراین سال از عوامل شیمیایی مثلث « باران زرد » گاز اعصاب به نام « تابون » انواع سموم قارچ از جمله « نیوالندل » تی ـ 2 اچی تی ـ 2 ددکارول عوامل فسفری ناتوان کننده و... استفاده کرد و نشان داد که جنگ این کشور با ایران به مرحله تازه ای رسیده است .
تاثیر تراکمی ترکیب دو عامل سمی گاز « خردل » و « باران زرد » مطلقا کشنده است . « باران زرد » از سموم « تریکوتسین » بدست می آید که از طریق انواع قارچ « فوساریوم » تولید می شوند.
این ماده را می توان از غلات کپک زده و آلوده بدست آورد.
در میان سمومی که روی پوست اثر می گذارد این تنها ماده ای است که به آسانی می توان آن را تولید کرد. یک میلیاردم گرم از این سم بر یک سانتی متر مربع پوست ایجاد حساسیت می کند. یک میکروگرم آن سلول های پوست را از بین می برد.
در این سال عراق 45 بار از انواع گازهای شیمیایی در جبهه های مختلف استفاده کرد که این مقدار چهار برابر سال های قبل بود.
در عملیات رمضان عراق در علیه ایران که فاقد تجهیزات حفاظتی بودند گازهای اشک آور و تهوع آور استفاده کرد
در سال 1362 عراق 45 بار از انواع گازهای شیمیایی در جبهه های مختلف استفاده کرد که این مقدار چهار برابر سال های قبل بود

عراق علاوه بر جبهه ها دامنه بمباران و گلوله باران شیمیایی را به روستاها و شهرها نیز کشاند. هدف آن کشور از این عمل این بود که هزینه هر پیروزی نظامی را به حدی افزایش دهد تا ایران را به پذیرش قطعنامه وادار و از تنبیه متجاوز منصرف نماید.
سال 1362 عراق بیش از سی منطقه از مناطق جبهه ها شهرها و روستاها را با هواپیما توپخانه و خمپاره حمله شیمیایی کرد.
سال 1363 در منطقه عمومی فاو عملیات والفجر هشت آغاز شد . عراق که توان مقابله با هجوم رزمندگان اسلام را نداشت به سلاح های شیمیایی متوسل شد.
ایران در این حمله به شهر فاو وارد شد. تمام پاتک های دشمن را در هم شکست . گارد ریاست جمهوری آن کشور را به محاصره درآورد . عراق از 20 بهمن تا 11 بهمن اسفند ماه همان سال شدیدترین حملات شیمیایی را که در طول جنگ سابقه نداشت انجام داد.
رژیم بعثی طی پانزده روز بیش از هفت هزار گلوله توپ و خمپاره که حاوی مواد شیمیایی بودند علیه نیروهای ایرانی به کار گرفت و هزار بمب شیمیائی بر آسمان فاو رها کرد.
شدیدترین حمله شیمیایی در جاده فاو ـ بصره انجام شد. غلظت آلودگی شیمیایی در منطقه فاو به اندازه ای بود که تمام جانوران پرندگان و آبزیان نابود شدند. درختان خرما و نیزارها پژمرده و خشک شدند.
در این منطقه عوامل شیمیایی جدیدی نیز همچون گازهای خفه کننده و سیانور بکار رفت .
در سال 1364 تعداد مصدومان گازهای شیمیایی بی سابقه بود . در این سال به رغم این که تعداد حملات شیمیائی نسبت به سال قبل افزایش چندانی نداشت اما آمار مصدومان و شهیدان آن بیشتر بود . طی « 37 » نوبت حملات شیمیایی « 10273 » نفر مصدوم و « 36 » نفر شهید به جای گذاشت .
در این سال ایران جمعی از مصدومین را به کشورهای اتریش آلمان غربی سوئیس بلژیک و انگلستان اعزام کرد. در پی آن افکار عمومی جهان به جنایت عراق آگاه شدند و آن کشور را محکوم کردند. اما این محکومیت عراق را از ادامه حملات شیمیایی بازنداشت .
در سال 1365 حملات شیمیایی عراق به دو علت افزایش یافت :
1 ـ تعداد حملات نیروهای ایران به داخل خاک عراق بیشتر بود .
2 ـ استراتژی دفاع متحرک عراق شروع شده بود .


عراق از آغاز سال 1365 با توسل به استراتژی دفاع متحرک از لاک دفاعی خارج شد و بخش هایی از مواضع ایران را تصرف کرد که مهم ترین آن شهر مهران بود.
در شهریور 1365 که عملیات کربلای دو در محور عمومی حاج عمران انجام گشت عراق به سلاح شیمیایی متوسل شد. در این ماه منطقه « شیخ صالح » در غرب کشور هدف گلوله های حاوی گاز خردل و اعصاب قرار گرفت .
عملیات کربلای چهار در محور جزیره « مینو » عملیات کربلای پنج در « شلمچه » و عملیات کربلای شش در محور « سومار » انجام شد. در این عملیات ها عراق از گازهای خردل خون اعصاب و خفه کننده استفاده کرد.
ابتدای سال 1366 ایران عملیات کربلای هشت را در منطقه شلمچه و کربلای ده را در « ماووت » انجام داد . عراق در این دو عملیات عوامل شیمیایی تاولزا خردل و خون بکار برد. عملیات « نصر » که در استان سلیمانیه انجام شد عراق چهار نقطه سردشت را با استفاده از گاز خردل بمباران شیمیایی کرد.
اسفند سال 1366 فاجعه بزرگ بشری اتفاق افتاد که جهانیان را بیش از پیش تحت تاثیر قرار داد و قلوب رزمندگان اسلام را داغدار نمود آن بمباران شیمیایی حلبچه بود که عراق در عملیات والفجر ده انجام داد.
در این عملیات هواپیماهای عراقی بمب های که حاوی گازهای خردل اعصاب و سیانور بود بر سر مردم بی دفاع شهر حلبچه و روستاهای اطراف آن ریختند که بر اثر آن پنج هزار نفر شهید و چهار هزار نفر مصدوم شدند. روزنامه « گاردین » حمله شیمیایی به حلبچه را بزرگ ترین جنایت جنگی عراق دانست .
دوره سوم جنگ شیمیایی عراق علیه ایران از ابتدای سال 1366 شروع شد . با این که ایران قطعنامه « 598 » را پذیرفت اما حملات شیمیایی عراق تا تابستان سال 1367 ادامه داشت .
دوره سوم حملات شیمیایی عراق زمانی آغاز گشت که آن کشور با رفع ضعف های تاکتیکی خود در شیوه استفاده از گازهای شیمیائی و دست یابی به عوامل شیمیایی مضاعف یا ترکیبی از آنها برای بازپس گیری مناطق تحت تصرف نیروهای ایران بهره گرفت .
در این سال برای تصرف فاو عراق از گاز خردل اعصاب و سیانور استفاده کرد. دشمن که از سلاح های شیمیایی به منزله آتش پشتیبانی نیروهای عمل کننده بهره می برد در نهایت « فاو » را از دست نیروهای ایرانی بازپس گرفت .
دومین حمله عراق در شلمچه اتفاق افتاد که بخشی از این منطقه به تصرف مجدد آن کشور درآمد. بعد از آن عراق دو حمله همزمان به مهران و جزایر مجنون را بازپس گرفت .
استفاده عراق از جنگ افزارهای شیمیایی در طول هشت سال جنگ علیه ایران و سکوت مجامع بین المللی در قبال آن درس اساسی برای ملت داشت که بخشی از آن اشاره می شود :
1 ـ هر چند تحولات گسترده ای در قوانین و مقررات بین المللی درباره منع به کارگیری سلاح های کشتار جمعی در جهان رخ داده است اما این قوانین و مقررات فاقد ضمانت اجرایی هستند. بنابراین اتکای صرف به افکار عمومی نمی تواند مانع از استفاده از این گونه سلاح ها در جنگ شود.
2 ـ در طول جنگ عراق علیه ایران بسیاری از کشورهای غربی بخصوص آمریکا انگلستان فرانسه ایتالیا آلمان فدرال و شوروی سابق که از طراحان پروتکل « 1925 » ژنو هستند آن کشور را برای تولید گازهای شیمیایی تجهیز کردند . هدف از همکاری آنها علیه ایران جلوگیری از پیروزی ایران و کسب سود بوده است .
3 ـ جنگ عراق علیه ایران و حمایت کشورهای غربی از آن کشور هشدار برای ایران است که در دنیا سخن حق چندان خریدار ندارد. قدرت اقتصادی و نظامی در دست معدود کشورهایی است که استراتژی ایران در دنیا با منافع آنها تضاد دارد.
پس باید به هوش باشیم و سعی کنیم در هر زمینه روی پای خود بایستیم . در غیر این صورت فکر سخن و عمل ملت و مسئولین کشور ما فدای نیازی خواهد شد که به دنیا داریم .
ارسالی از : روابط عمومی تیپ دوم لشکر 17 پیاده علی بن ابی طالب (ع )
در سال 1363 در منطقه عمومی فاو; عملیات والفجر 8 آغاز شد . عراق که توان مقابله با هجوم رزمندگان اسلام را نداشت به سلاح های شیمیایی متوسل شد
رژیم بعثی عراق طی پانزده روز بیش از هفت هزار گلوله توپ و خمپاره که حاوی مواد شیمیایی بودند علیه نیروهای ایرانی به کار گرفت و هزار بمب شیمیایی در آسمان فاو رها کرد



علی بهشتی پور
روزنامه جمهوری اسلامی 860724